Αναγκαίες Μεταρρυθμίσεις και Προοπτικές.
Η Ψυχική Υγεία είναι βασικός πυλώνας της ανθρώπινης ύπαρξης. Είναι ουσιαστικά η κατάσταση ευεξίας και ικανότητας να ζούμε μια πλήρη ζωή.
Δυστυχώς, η κατάθλιψη, το άγχος, τα προβλήματα συμπεριφοράς και οι εξαρτήσεις έχουν αυξηθεί ανάμεσα στα άτομα της νέας γενιάς. Μιας γενιάς που παράλληλα κατατάσσεται στις πιο μορφωμένες γενιές όλων των εποχών με υψηλό βαθμό δεξιοτήτων και εξαιρετική εξοικείωση με τις νέες τεχνολογίες.
Τα στοιχεία είναι ανησυχητικά. Tα ευρήματα των ερευνών δείχνουν πως οι ανάγκες των νέων δεν καλύπτονται επαρκώς. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα πρόσφατης έρευνας που πραγματοποιήθηκε στην ψηφιακή πλατφόρμα Έκφραcy, το 82% των νέων που συμμετείχε θεωρεί ότι το κράτος δεν υποστηρίζει επαρκώς τη νεολαία σε θέματα ψυχικής υγείας. Παρόλο που το 66,7% δηλώνει πως γνωρίζει την ύπαρξη υπηρεσιών ψυχικής υγείας, η πρόσβαση σε αυτές παραμένει περιορισμένη, είτε λόγω γεωγραφικών εμποδίων είτε λόγω έλλειψης εξειδικευμένων επαγγελματιών και υπηρεσιών για νέους.
Τα ευρήματα αυτά συμπίπτουν και με τα αποτελέσματα μιας μεγάλης έρευνας που πραγματοποίησε η εταιρεία IMR/ Πανεπιστήμιο Λευκωσίας για λογαριασμό του ΟΝΕΚ πριν δύο χρόνια με δείγμα 1000 νέων από όλη την Κύπρο. Στην έρευνα της IMR όπως και στην έρευνα που πραγματοποιήθηκε μόλις πριν 2 μήνες στην Πλατφόρμα Έκφραcy ξεχωρίζουν τρεις βασικοί άξονες προβληματισμού: 1) το κοινωνικό στίγμα 2) η έλλειψη ενημέρωσης των νέων, 3) η δυσκολία πρόσβασης στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας
Το Στίγμα ως Εμπόδιο στη Ζήτηση Υπηρεσιών
Αν και οι συζητήσεις που γίνονται προσπαθούν να σπάσουν το ταμπού γύρω από το θέμα της ψυχικής υγείας, εντούτοις, η κοινωνική προκατάληψη γύρω από την ψυχική υγεία συνεχίζει να είναι έντονη, κάτι που αποτρέπει τους νέους από το να ζητήσουν βοήθεια. Παρόλο που το 84% των ερωτηθέντων στο Έκφραcy ανέφερε ότι θα ένιωθε άνετα να επισκεφθεί έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας, το στίγμα εξακολουθεί να αποθαρρύνει πολλούς νέους από το να προχωρήσουν σε ένα τέτοιο βήμα.
Είναι αναγκαία όσο ποτέ άλλοτε η ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ φορέων και δικτύων νέων ώστε να αντιμετωπιστεί η προκατάληψη γύρω από το θέμα, μέσω εκτενών εκστρατειών ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού.
Παράλληλα η στόχευση πρέπει να αφορά και την ενημέρωση των νέων σχετικά με τις υφιστάμενες υπηρεσίες και διεξόδους που υπάρχουν για τα άτομα που νιώθουν ότι δεν υπάρχουν σαφείς κατευθύνσεις.
Η εύκολη και «φιλική» πρόσβαση ως Ζητούμενο
Την ίδια στιγμή χρειάζεται να διασφαλιστεί η εύκολη πρόσβαση στην αναγκαία στήριξη. Η ανάγκη για δωρεάν, εύκολα προσβάσιμες και φιλικές υποδομές / υπηρεσίες προβάλλεται ως προτεραιότητα στις απαντήσεις των νέων. Ενδιαφέρον αποτελεί το γεγονός ότι το 48,6% ζητά τη δημιουργία εξειδικευμένων κέντρων ψυχικής υγείας για νέους, ενώ το 31,3% θεωρεί ότι οι διαδικτυακές πλατφόρμες για ανώνυμη ψυχολογική βοήθεια μπορούν να καλύψουν ένα σημαντικό μέρος των αναγκών τους. Οι απαντήσεις των νέων δείχνουν την ανάγκη λήψης μέτρων ώστε οι υπηρεσίες που προσφέρονται να γίνουν πιο ελκυστικές, χρήσιμες και αποτελεσματικές αλλά και πιο «φιλικές» προς τους νέους. Οι υπηρεσίες αυτές πρέπει να είναι:
- προσβάσιμες, χωρίς γεωγραφικούς ή οικονομικούς περιορισμούς με ευέλικτο ωράριο εργασίας (πχ απογεύματα και Σαββατοκύριακα)
- να λειτουργούν σε φιλόξενους χώρους πχ σε νεανικά κέντρα αντί σε νοσοκομεία.
- να χρησιμοποιούν τεχνολογία δηλαδή να προσφέρεται μέσω τις τεχνολογίες η επιλογή της στήριξης και της βοήθειας μέσω τηλεφωνικών γραμμών ή ψηφιακών πλατφόρμων.
Διεθνείς πρακτικές και εφαρμογή στην Κύπρο
Η σύγκριση της κυπριακής πραγματικότητας με επιτυχημένα διεθνή προγράμματα αναδεικνύει σημαντικές ευκαιρίες βελτίωσης. Οι συμμετέχοντες της έρευνας που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα στην Πλατφόρμα Έκφραcy αναφέρουν ως παραδείγματα προς μίμηση το Headspace της Αυστραλίας, τα προγράμματα έγκαιρης παρέμβασης στην ψύχωση του Ηνωμένου Βασιλείου και τις ανώνυμες γραμμές βοήθειας όπως το Samaritans.
Οι πρακτικές αυτές υποδεικνύουν την ανάγκη για πολυθεματικά, εξειδικευμένα κέντρα ψυχικής υποστήριξης των νέωνστα οποία να μπορούν να απευθυνθούν χωρίς διακρίσεις ή οικονομικά εμπόδια και στα οποία οι νέοι να μπορούν να πάνε χωρίς ραντεβού και να μην μοιάζουν με κλασσικά ιατρεία.
Παρόμοιες προτάσεις καταγράφονται και στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής για τη Νεολαία 2030 του Οργανισμού Νεολαίας Κύπρου, η οποία ετοιμάστηκε με τη συμμετοχή εκατοντάδων νέων. Στο έγγραφο της Εθνικής Στρατηγικής για τη νεολαία περιλαμβάνονται εισηγήσεις που αφορούν την ενίσχυση της πρόσβασης σε ψυχολόγους διαφορετικών ειδικοτήτων, την εκπαίδευση των γονέων και την προώθηση πρακτικών για την καλύτερη φυσική και ψυχική κατάσταση των νέων.
Ο ρόλος του ΟΝΕΚ
Δεδομένου του ρόλου του Οργανισμού Νεολαίας πολλές από τις προτάσεις που προτείνουν οι νέοι μπορούν να συνδεθούν με την δράση του. Η ψυχική υγεία δεν αφορά μόνο την ατομική θεραπεία αλλά και τη δημιουργία ενός υποστηρικτικού κοινωνικού περιβάλλοντος. Γι αυτό ακριβώς τον λόγο τις αμέσως επόμενες βδομάδες ο ΟΝΕΚ θα τρέξει μια μεγάλη εκστρατεία ενημέρωσης των νέων για τις υφιστάμενες υπηρεσίες του κράτους για ψυχολογική στήριξη. Την ίδια στιγμή θα συνεχίσει να υλοποιεί εκπαιδευτικά προγράμματα στα σχολεία για την ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας των παιδιών. Κυρίως όμως θα συνεχίσει να συνεργάζεται με άλλους Οργανισμούς και νεανικά δίκτυα και να λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος μεταξύ του κράτους και των νέων. Στο πλαίσιο αυτό θα συνεχίσει δυναμικά να διαβουλεύεται με τους νέους και να καταθέτει τις ανάλογες προτάσεις στους αρμόδιους κρατικούς φορείς. Συνοψίζοντας τις απόψεις των νέων όπως αυτές κατατίθενται σε διάφορες και διαφορετικές περιπτώσεις, ο ΟΝΕΚ προτίθεται να προχωρήσει με μια ολιστική πρόταση προς το αρμόδιο Υπουργείο της Υγείας που θα περιλαμβάνει τις εξής πτυχές:
- την ενίσχυση των δημόσιων δομών ψυχικής υγείας για νέους με αύξηση των ειδικών επαγγελματιών και δημιουργία δωρεάν κέντρων ψυχικης υγείας.
- την προσαρμογή επιτυχημένων διεθνών πρακτικών στο κυπριακό περιβάλλον, με έμφαση στις γραμμές βοήθειας, στα προγράμματα έγκαιρης παρέμβασης και στις ολοκληρωμένες υπηρεσίες θεραπείας.
- την εφαρμογή της Εθνικής Στρατηγικής για τη Νεολαία 2030, η οποία περιλαμβάνει προτάσεις για την εκπαίδευση των γονέων και τη καλύτερη φυσική κατάσταση των νέων και τη σύνδεση με ειδικούς ψυχικής υγείας.
Η ψυχική υγεία των νέων δεν μπορεί να παραμένει στο περιθώριο των πολιτικών αποφάσεων. Η κοινωνία και οι αρμόδιοι φορείς καλούνται να ανταποκριθούν στις αυξανόμενες ανάγκες, παρέχοντας όχι μόνο υπηρεσίες αλλά και μια νέα αντίληψη για τη σημασία της ψυχικής ευημερίας.
Με την υιοθέτηση των δράσεων της Εθνικής Στρατηγικής για τη Νεολαία 2030 και τη διαμόρφωση νέων υποδομών βασισμένων στις διεθνείς καλές πρακτικές, η Κύπρος μπορεί να διαμορφώσει ένα σύγχρονο και αποτελεσματικό πλαίσιο για την προαγωγή της ψυχικής υγείας των νέων, δίνοντάς τους τα εργαλεία που χρειάζονται για ένα καλύτερο μέλλον.